[Gagik Bagratyda]

Do grupy nestorian dołączyło jeszcze kilku nowych przybyszów. Ponieważ przytułek jest niewielki i z trudem tylko może pomieścić uciekinierów, postanowiono zakwaterować ich w domach chętnych mieszkańców miasta, po jednej rodzinie tułaczy na jedną rodzinę miejscowych. Księża ogłosili to w kościołach, zachęcając do przyjęcia przybyszów i już tego samego dnia wszyscy uchodźcy znaleźli się pod gościnnymi dachami edeskich chrześcijan. Jeden z mechitarystów z opactwa św. Grzegorza z Nareku miał powiedzieć, że życzyłby sobie, aby mieszczanie byli tak chętni do pomocy lokalnym bezdomnym.

[Gagik Bagratyda]

Dziś Edessę odwiedziła niewielka grupa strudzonych pielgrzymów ze Skarlandu. Swoje kroki skierowali ku soborowi św. Konstantyna i Heleny. Gdy ujrzeli święty Mandylion, który był celem ich długiej drogi, upadli na kolana i odśpiewali pieśń w swym języku.

[Gagik Bagratyda]

Gdy w niedzielę Hagareni zakończyli swój spis, zaś ich imam dostarczył imienną listę swoich wiernych do cytadeli, wyszedł z niej kolejny rozkaz, który wraz z poprzednim zadziwił mieszkańców miasta i zrodził liczne plotki i domysły. Tym razem wszyscy chrześcijanie mieli wyznać swą wiarę podług tego, co ustalono na Soborze Konstantynopolitańskim (I, a dla niektórych jedynym) przed posługującymi im kapłanami, i dokonać tego w ciągu tygodnia. Jeśli ktoś zachorzał na ciele lub dla innej przyczyny stawić się nie może, duchowny uda się do jego domu i tam odbierze profesję wiary. Imię zaś każdego, kto tego nie uczyni i wiary swej nie wyzna, spisane zostanie na liście i dostarczone do cytadeli. Niektórzy gorliwi księża, korzystając z obecności wiernych na niedzielnych Liturgiach jeszcze tego samego dnia rozpoczęli wykonywanie polecenia. Natomiast mieszkańcy miasta, różnego wyznania i stanu, rozprawiają ze sobą zawzięcie o sensie i przyczynie tego wszystkiego. Czyżby pan Gagik, albo też Zakon, który reprezentuje, pragnął mieć dokładny spis swych poddanych według ich wiary? Ale po co?

[Gagik Bagratyda]

Wcielanie w życie rozkazów Wielkiego Przeora przebiega sprawnie, choć Edessa aż huczy od plotek. Dobrze zorganizowana, choć nieliczna wspólnota łacińska (a właściwie dwie - od św. Wawrzyńca i od św. Rafała przy szpitalu) już dostarczyła swoją listę; więcej czasu zabiera to będącym w trudnej sytuacji Nestorianom, którzy są w znacznej mierze uciekinierami ze Wschodu. Również ich bracia, Chaldejczycy, nie zbliżają się jeszcze do końca. Syryjska społeczność jest zbyt liczna, by prędko można było zakończyć przedsięwzięcie; obejmuje ona zresztą nie tylko mieszkańców miasta, ale i okolicznych wsi. Natomiast Ormianie i Grecy muszą jeszcze wysłać posłów do Turbessel, gdzie również mieszkają ich współwyznawcy.

[Gagik Bagratyda]

Kościół św. Tomasza (Mar Thoma)

W związku z pojawieniem się w mieście znacznej grupy nestorian, będących uciekinierami ze wschodu, wybudowano dla nich nowy kościół poświęcony św. Tomaszowi Apostołowi (po aramejsku Mar Thoma). Już w roku 5740 przeniesiono do Edessy z Indii znaczną część jego relikwii, które czczone były w poświęconej mu świątyni aż do zburzenia jej przez muzułmanów. Dziś odbierają one cześć w bazylice św. Efrema, choć część umieszczono również w nowym kościele pod jego wezwaniem. Jest ono obecnie jedynym miejscem kultu Kościoła Wschodu w mieście, które przez ponad sto lat było znaczącym ośrodkiem nestorianizmu i siedzibą sławnej szkoły teologicznej, założonej przez św. Jakuba z Nisibis, a przeniesionej tu z tego miasta przez św. Efrema Syryjczyka.

[Gagik Bagratyda]

Spis postępuje, Chaldejczycy i nestorianie przynieśli już gotowe listy, lecz Syryjczykom wciąż daleko do końca, podobnie jak Ormianom, którzy wraz z Grekami muszą czekać na wieści z Turbessel. Przedwczoraj wysłano tam kilku ludzi, ale jak dotąd brak od nich wiadomości. Nikogo to zbytnio nie dziwi, ponieważ nie jest możliwe, by odebrali od wszystkich wyznanie wiary w tak krótkim czasie. Pan Gagik się niecierpliwi, ale jego urzędnicy rozumieją, że nie da się wszystkiego dokonać w jeden dzień.

[Gagik Bagratyda]

Kościół Matki Bożej (Morth Mariam)

Mimo iż Syryjczycy stanowią większość mieszkańców miasta i okolic, to dotąd ich Kościół miał w mieście tylko dwie świątynie. Teraz powstała trzecia, poświęcona Matce Bożej, którą ten obrządek i naród otaczają wielką czcią. Zarówno architektura, jak i wystrój kościoła utrzymane są w duchu syryjskich tradycji, jednak nawet dla przybysza z Zachodu nie będą one wyglądały zbyt obco i egzotycznie - być może za wyjątkiem niektórych detali zdobnictwa. Świadczy to o zasadniczej jedności, mimo różnorodności, tradycji Kościołów Wschodu i Zachodu, choć łacinnik będący po raz pierwszy na syryjskiej Świętej Ofierze - Kurbono Kadiszo (ܩܘܽܪܒܳܢܳܐ ܩܰܕܝܫܳܐ). Rzeczywiście obrządek ten, należący do antiocheńskiej rodziny liturgicznej, posiada wiele odmiennych cech w porównaniu z rytami zachodnimi, lecz istota Eucharystii, niezależnie od sposobu jej celebracji, jest taka sama, a jest nią uobecnienie zbawczej Ofiary Chrystusa i przemiana chleba i wina w Ciało i Krew Pana. Mimo wszystkich dzielących je różnic, wszystkie starożytne Kościoła Wschodu i Zachodu zgadzają się ze sobą co do tego.

[Gagik Bagratyda]

W związku z rebeliami w Smyrnie i Antiochii spis przerwano, nie chcąc powodować dalszych niepokojów, które teraz byłyby szczególnie niebezpieczne. Wojska szykują się do wymarszu w kierunku tego ostatniego miasta, by stłumić schizmatycki bunt. Niebezpieczeństwo rozszerzenia się go na ziemie temu Armeniakon zmniejszyło dojście do porozumienia z miejscowymi dyzunitami, za cenę pewnych swobód dla ich (niezbyt licznej) wspólnoty.