Bok kościoła
Chwarszczany (niem. Quartschen) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Boleszkowice.
Słowiańska nazwa wsi Chvartsane pochodziła prawdopodobnie od słowa chvarst – chrust, z sufiksem -'anie > -any. Było to określenie ludzi mieszkających na terenie porośniętym chrustem.
Nazwa na przestrzeniwieków: Chvartsane 1232; Quarsan 1247; Qverzan 1262; Quarczano 1284; datum Quarthen 1325; Qwartczen 1351; Quartzen 1544; Quartschen 1857; Quartschen do 1945.
Wieś znajduje się 11 km na północ od Kostrzyna nad Odrą i 40 km na zachód od Gorzowa Wielkopolskiego.
Przód kościoła
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według Kondrackiego teren na którym położone są Chwarszczany należy do prowincji Nizina Środkowoeuropejska, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie oraz w końcowej klasyfikacji do mezoregionu Równina Gorzowska.
• 1232 – książę wielkopolski Władysław Odonic nadaje templariuszom, obok posiadłości w Wielkopolsce, wieś Chwarszczany wraz z 1000 łanami ziemi (ok. 15-17 tys. ha) między Odrą, Wartą i Myślą.
Nie jest pewne, czy w 1232 r. książę wielkopolski Władysław Odonic władał ziemią kostrzyńską, czy też książę śląski Henryk I Brodaty, którego to niektórzy historycy uważają za rzeczywistego autora tego nadania (być może w roku 1229). Henryk I Brodaty nie miał w zwyczaju wystawiania dokumentów fundacyjnych, ograniczając się jedynie do ogłoszenia faktu fundacji na wiecu. W XIV-wiecznym nekrologu joannitów, następców templariuszy w Chwarszczanach, to właśnie księcia Henryka Brodatego określa się mianem fundatora komturii w Chwarszczanach. Ponadto w tym samym roku biskup lubuski Wawrzyniec, bliski współpracownik księcia śląskiego, przekazuje na rzecz templariuszy należne sobie dziesięciny z 1000 łanów ziemi leżącej nad rzeką Myślą w ziemi kostrzyńskiej („in confinio Cozsterine apud fluvium Mizle in episcopatu Lubucensi”). W zamian za to biskup i kapituła zastrzegają dla siebie roczną daninę w postaci 1 miary lubuskiej pszenicy i 1 miary lubuskiej żyta z każdego łanu, z wyłączeniem jedynie tzw. łanów sołtysich.
Informacje źródłowe na temat pochodzenia i liczebności komturii są skąpe. Templariusze chwarszczańscy pochodzili z nieokreślonej komandorii zakonnej w prowincji niemieckiej, być może w Tempelhof (obecnie w granicach administracyjnych Berlina). Można przypuszczać, że było to kilku rycerzy z giermkami oraz kapelan, tak jak w innych konwentach.
• 1234 – posiadłości chwarszczańskich templariuszy powiększają się o wieś Dargomyśl i 200 łanów ziemi nad rzeką Myślą („...Dargumiz in terra Chinz iuxta Aquam, que Mizla wlgari nomine appellatur, cum Ducentis mansis, cum omni libertate et utilitate, nec non Jure Teutonicali contulimus et donamus possidendam...”); nadanie to niewątpliwie pochodziło od Henryka Brodatego, który w tym czasie zajął ziemię kiniecką, ale dokument fundacyjny wystawił książę pomorski Barnim I, podkreślając w ten sposób swoje uprawnienia do tego obszaru
• 1241 (lub 1243) – wielmoża Wołost (lub Włost; Comite Volostone) uposaża chwarszczańskich templariuszy posiadłościami z ośrodkiem w Oborzanach oraz Lubnie, zapewne jako wynagrodzenie strat poniesionych przez zakon w bitwie pod Legnicą z Tatarami
• 18.01.1247 – papież Innocenty IV zatwierdza dobra templariuszy m.in. w Chwarszczanach, ziemi kinieckiej i Baniach („...terras, redditus, possessiones et alia bona vestra, que in de Quarsan, de chins, de banen, de lezenitze, de henrikestorpe, de tempelbergbe, de Marquardestorpe, de Nyentemple, de Colaz villis el terris habitis...”)
Plany kościoła
• Około 1250 – po płn.-zach. stronie chwarszczańskiego założenia wybudowano romańską, granitową kaplicę
• Poł. XIII w. – wskutek ekspansji askańskiej większość dóbr templariuszy na śląskim i wielkopolskim pograniczu znajduje się w obrębie Marchii Brandenburskiej. Margrabiowie rozpoczynają intensywną działalność osadniczą i kolonizatorską, akcję nadań ziemi rycerstwu oraz uposażenia i przywileje dla miast. Jednocześnie podważają prawa własności do niektórych posiadłości zakonnych.
• 13.02.1259 – książę kaliski Bolesław Pobożny potwierdza nadania swego ojca, Władysława Odonica („...Totam Terram, Custeryn vulgariter nuncupatam, cum Agris, villis, aquis ac omnibus utilitatibus ad eandem terram pertinentibus... contulit perhenniter et perpetue possidendam, theloneo nobis duntaxat de magnis navibus allecia deportantibus reservato, a quorum solutione homines eorundem fratrum voluit esse liberos et immunes...”); zakonnicy wystarali się prawdopodobnie o ten dokument ze względu na roszczenia margrabiów brandenburskich do ich dóbr
• 31.12.1262 – Jan i Otton z dynastii askańskiej zawierają ugodę z Widekindem (Widekinusem), mistrzem templariuszy w Niemczech i krajach słowiańskich, na mocy którego templariusze w zamian za zrzeczenie się praw do miejscowości leżących przy drodze do Gorzowa (oppidum – prawdopodobnie przedlokacyjna osada targowa pod Kostrzynem, Kłośnica, Warniki, Dąbroszyn, Pudignowe i Witnica) oraz dóbr komandorii w Myśliborzu, otrzymują potwierdzenie posiadania komandorii chwarszczańskiej wraz z dziesięcioma wsiami (Bogusław, Carkzowe, Cychry, Dargomyśl, Dębno, Gudzisz, Krześnica, Nyvik, Oborzany, Sarbinowo); formą zadośćuczynienia jest dodatkowo wieś Kaleńsko w ziemi kostrzyńskiej, będąca wcześniej w posiadaniu rycerskim („...opidum cum omni iure, quod in ipso habuimus, insuper et has villlas Cloznitz, Warnik, Tamprosowe, pudignowe, et witze cum earundem terminis et distinctionibus, iuribus et utilitatibus, sicut eas dignoscimur usque ad hec tempora possedisse... videlicet curia Quartzan, tyscher, willekinesdorp, torbamsdorp, boguzlawe, dargumizle, Obran, damme, Carkzowe, Gutistorp et Nywik, conferentes insuper nobis et domui nostre villam culinkze cum aliis villis prenominatis tytulo perpetue possidendos...”)
Chwarszczany określane są mianem „curia” (oznaczającym w średniowiecznej łacinie dwór, gospodarstwo dworskie, folwark), komendant zaś występował jako zarządzający „des Hofes Quartzen”, a więc jego siedziba miała raczej charakter folwarku aniżeli zamku. Założenie obronno-gospodarcze obejmowało kaplicę, wielką salę, budynki mieszkalne oraz stajnie, spichlerze i owczarnie.
Ołtarz główny
• 23.04.1280 – konsekracja przez biskupa lubuskiego nowej ceglanej świątyni w Chwarszczanach, pod wezwaniem Wszystkich Świętych.
• 5.11.1282 – książę wielkopolski Przemysł II zatwierdza fundację Odonica i zwalnia zakon od świadczeń na rzecz panującego.
• 12.11.1284 – biskup lubuski Konrad transumuje dokument księcia Przemysła II z 5.11.1282 r. zatwierdzający dobra chwarszczańskich templariuszy.
• 27.10.1286 – w komandorii przybywają wraz z dworem margrabiowie Otto V i Otto VI Młodszy; następnie margrabia Otto VI wstąpił w szeregi chwarszczańskich templariuszy (przebywał tu do stycznia 1289 r., gdy przeniósł się do klasztoru cystersów w Lehnin)
• 1291 – komtur Chwarszczan Bernard von Eberstein (dotychczasowy komandor Rurki) występuje z tytułem preceptora (zwierzchnika) zakonu na Polskę, Sławię (Pomorze) i Nową Marchię, podległego preceptorowi Niemiec; w 1308 r. preceptor prowincjonalny rezyduje już w Oleśnicy Małej
• 1295 – templariusze z Chwarszczan podpisują układ z biskupem kamieńskim Wiesławem w sprawie dziesięcin oraz nabywają od joannitów wsie Warniki i Dąbroszyn.
• 23.04.1295 – margrabia Albrecht II dokonuje rozgraniczenia posiadłości własnych i chwarszczańskich templariuszy.
• 1303 – komandoria chwarszczańska otrzymuje potwierdzenie nadań od biskupa poznańskiego Andrzeja.
• Przed 1307 – templariusz Jan Wartemberg funduje ołtarz pw. św. Jana i św. Katarzyny oraz Wszystkich Świętych w chwarszczańskiej kaplicy.
Widok wnętrza kościoła
